İSLAM BİLİM ADAMLARI
EBÛ CA'FER MUHAMMED BİN MÛSÂ EL-HÂRİZMÎ, (D.780, HAREZM - Ö.850, BAĞDAT),
resim
Ebu Cafer ve El-Hârizmî isimleri birlikte kullanılmakla beraber, ayrı ayrı da kullanılmıştır.
Latince kaynaklarda adı Alkarismi, Algoritmi, Algorismi veya Algorism,
Arapça lisanla "El-Harizmi",
Batılıların lisanı ile "Al-Khwarizmi" şeklinde geçmektedir.
Algoritma, Matematik, Astronomi, Trigonometri, Farmakoloji, Tıp, Metafizik, Kozmoloji, Coğrafya alanlarında çalışmış ve
SIFIRI ilk kullanan bilim adamıdır.
Dünyanın matematiksel düşünce hayatını değiştirerek bilim tarihine ismini yazdırmış,
El-Harizmi'nin önemli olarak yaptıklarından birisi de bulunmuş olduğu saray astronomisinin sistematikleştirilmesidir.
Avrupa’da başta Loenardo Fibonacci olmak üzere bir çok bilim adamı onun eserlerinden faydalanarak yeni çalışmalar ortaya koymuşlardır.
Dünya ve o zamanın batı bilim dünyası CEBİR'İN ve ONDALIK ARİTMETİĞİN bilime sağlamış olduğu uygulamaları ve kolaylıkları El Hârizmî sayesinde elde etmiştir.
Cebiri tek başına bir çalışma alanı olarak öğretmekle, "indirgeme" ve "dengeleme" yöntemlerini tanıtan ilk insandır.
Zîcü’s-Sind-Hind (Zîcü’l-Ḫârizmî), eseri ile 154 (770-71) yılları Halife Mansûr zamanında, Hint sisteminde astronomi konularında büyük değişiklikler yaptığı,
birçok keşifte bulunduğu ilk İslâm ASTRONOMİ eseridir.
Eserin en önemli tarafı o zaman bilinen yedi gezegenin hareketleriyle ilgili cetveller ve denklem tabloları,
eserde bunlardan başka ekliptik,
güneş tutulması ve
benzeri astronomik olayların hesabına dair çeşitli trigonometrik bilgiler de yer almaktadır.
Hârizmî’nin bu eseri; Batlamyus cetvellerinin İskenderiyeli Theon versiyonunu bildiğini gösteren bu çalışmanın, zamanımıza güvenilir bir nüshası maalesef gelmemiştir.
Eseri kaynak olarak kullanan astronomlardan özellikle Bîrûnî ve İbn Yûnus’un yanında, X. yüzyılda İbnü’l-Müsennâ da literatüründe Hârizmî’nin, sinüs cetvellerini Hint parametresi olan 150 tabanına bağladığına kaynaklarda yer vermektedir.
30.10.2020
Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu