İSLAM BİLİM ADAMLARI MUSA KARDEŞLER 3

İSLAM BİLİM ADAMLARI
MUSA KARDEŞLER 3

Enlem ve Boylamlar, Dünyanın çevresi ve Rasathane

Halife Me’mûn dünyanın enlem ve boylamını ölçmek üzere Benî Mûsâ’yı görevlendirmiş, Beni Musa Kardeşler de Bağdat’ın kuzeyindeki Sincar ve güneydeki Kûfe’de yaptıkları çalışmalar neticesinde, dünyanın çevresini eşit parçalara bölerek, tul hattı uzaklığını yani enlem ve boylamını ölçmüşler.  

Sonuçta bir derecelik açıya tekabül eden mesafenin 106 23 km. olduğu anlaşılmış, bir meridyen yayı 360 derece olduğuna göre dünyanın çevresinin 360 × 106 23 = 38.400 km, yaklaşık 39.000 km olarak hesaplamışlardır.  
  
Bu rakamların bugünkü imkanlarla bulunan değerlere hemen hemen benzer olduğu, onların ilimdeki yüksek derecesini göstermiştir.
 
Musa Kardeşler, Bağdat Köprüsü civarında büyük bir rasathane yaptırmışlardır. Burada yaptıkları astronomik gözlem ve araştırmaları ve ölçümleri kendilerinden sonraki İslam alimler ve batı bilginleri için temel müracaat kaynağı olmuştur.
 
Onlardan yüz elli sene sonra Birûni, şöyle demektedir: "Musa oğullarının yaptıkları ilmi ve hassas hesaplamalar, son derece güvenilir durumdadır. Bu alimler, ilmi araştırma metodunu tesis ettiler.   
Zamanlarında yüksek seviyede bir ilme sahip bulunuyorlardı. Kendilerinden sonra gelen ilim adamlarına kalan şey, onların verdikleri rakamların doğruluğunu araştırmaktan başka bir şey değildi."
Resim (Benî Mûsâ kardeşler tarafından yazılan Kitâbü’l-Ḥiyel’in resimli bir sayfasından ayrıntı )
 
Eserleri.  Musa Kardeşlerin yazdığı eserlerin bir kısmı Benî Mûsâ’ya isnat edilse de kardeşlerden hangisi tarafından yazıldığına dair kesin bir bilgi yoktur.  

“Kitâbü’l-Ḥiyel” (Mekanik ilmine ait su mühendisliğinde yer etmiş, Sihirli kaplar, fıskiyeler, kandiller, ayrıca körük ve kaldırma düzenleri, otomatik kontrol sistemleri incelemiş, su seviye kontrolü, kandillerde yağ seviyesi kontrolü, yön kontrolünü konu edinen, Almancaya, İngilizceye çevrilmiş bir eser); “Kitâbü Maʿrifeti mesâḥati’l-eşkâli’l-basîṭa ve’l-küriyye” (Açının üç eşit parçaya bölünmesi ve iki sayı arasındaki orantı, kürelerin ölçülmesi konu edinen ve Arapçaya çevrilen  bir eser); ”Kitâb fi’l-Ḳarasṭûn” (Ölçme teorileri ve özellikle terazi ile ilgili eser); 

”Kitâbü’l-Maḫrûṭât” (Koni kesitleri hakkında eser)  
Resim (Beni Musa kardeşlerden Ahmed bin Musa'nın "Rüzgârda sönmeyen lamba" çizimi. Elyazması Arapçadır.). 

Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu
16.01.2022